Być motylem - parę uwag o tłumaczeniu japońskich haiku - Haiku translation | Tłumaczenie haiku... (1)

Ale ten, kto wie, czym jest poezja, wie także, że przekład może być tylko przybliżeniem i wywołać zaledwie przeczucie tego, co przemawia w języku oryginału.
(Hans-Georg Gadamer) 

Księgozbiór złożony z tłumaczeń – pisze Artur Schopenhauer – jest jak galeria malarska – zawierająca same kopie. Nawet przekłady z autorów antycznych stanowią surogaty tych autorów i mają się do nich jak cykoria – do prawdziwej kawy.
(Edward Balcerzan)

Poezja jest tym, co gubi sie w przekładzie.
(Robert Frost)

Przekład jest jak pocałunek przez chusteczkę.
(zasłyszane)

Przekład musi chcieć wszystkiego.
(Olgierd Wojtasiewicz)

Tłumaczenie jest sztuką niepowodzenia.
Umberto Eco)

Tym co się gubi w spotykanych zazwyczaj dobrych i wyśmienitych przekładach, jest właśnie to, co najlepsze.
(Friedrich Schlegel)

Zmienić język, to tak jakby pisać miłosny list przy pomocy słownika.
(E. M. Cioran)

Lata temu zapisałem w notatniku pewne haiku Issy, a mówiąc dokładniej: dwie polskie wersje, niestety, nie zanotowałem nazwiska tłumacza.
(Tłumaczenia polskie nie są dostępne w Internecie, a książkę ktoś... pożyczył.)

Oryginał w kana i romanji:

mu  tsu   ma   ji   ja uma  re  ka   wa   ra  ba   no   be   no  chō
む  つ  ま  じ や  生  れ  か  は  ら ば  の  べ  の  蝶

mutsumaji ya umare kawaraba nobe no chô

sweet harmony
to be reborn
a meadow butterfly!
(1811)

transl. David G. Lanoue

Polskie tłumaczenie filologiczne z j. ang.:

słodka harmonia
ponownie się narodzić
polnym motylem

Przyjrzyjmy się dokładnie japońskim znakom graficznym:

むつまじ       — (pierwsze cztery znaki) przyjacielski, harmonijny, ale i
                               intymny;

つま               — (2. i 3. znak) żona; moja kochana (archaizm); (uwaga 
                              Shinji Ogawy poniżej);

まじ               — (3. i 4. znak) południowy wiatr; prawdziwy wiatr;

生 (kanji)          — (6. znak) umare (nama) —  żyć, życie; narodziny,
                              autentyczny, prawdziwy, rzeczywisty, ale też i prefix
                              (jakoś);

生れかはら    — (znaki 6-10) umare kawaraba - narodzić się na nowo;

 

れ                    — (7. znak) wyraża wątpliwość, ironię;

ら                    —  (10. znak) wskazuje na uczucie (miłość) do ludzi;

は                    —  (11. znak) partykuła tematu zawiera przypuszczenie;
                             jeśli... wtedy;

のべ                — (12. i 13. znak) 1. pole; 2. przyszłość;

べの                — (13 i 14 znak) te dwa znaki "pokazują" wyrażenie
                             wątpliwości lub  pytanie, na które oczekuje się odpowiedzi
                             twierdzącej;

蝶  (kanji)         — (15. ostatni znak) motyl

Jak wyjaśnia tłumacz tego haiku, D. Lanoue, Issa dosłownie wyraża życzenie, by ponownie narodzić się jako polny motyl. A slowo "mutsumaji" przetłumaczone jako "słodka harmonia" odnosi się do "delikatnego przyjacielskiego stosunku", "łagodnej życzliwości". Shinji Ogawa sądzi natomiast, że Issa ma na myśli kobietę i mężczyznę (aspekt seksualny).

A jak haiku Issy zostało przetłumaczone przez polskiego tłumacza?

Oto pierwsza wersja:

Jeśli w następnym naszym życiu

urodzimy się jako motyle latające nad wrzosowiskiem,

kto wie, czy wtedy nie będziemy razem szczęśliwi.

I druga:

Szczęśliwi razem, powiadasz?
Tak, gdybyśmy się urodzili jako polne motyle w którymś przyszłym życiu,
wtedy moglibyśmy się pogodzić

Konkluzja?

Nawet gdyby stwierdzić, że zamieszczone na początku cytaty to tylko metaforyczne ujęcia translatorskiej problematyki, to z uwagą musimy wysłuchać słów znakomitego francuskiego filozofa, poety i krytyka literackiego, tłumacza m.in Petrarki, Shakespeare'a i Yeats'a. 

Otóż Yves Bonnefoy sądzi nawet, iż musimy zaakceptować fakt, że tłumaczenie japońskich haiku na języki zachodnie jest niemożliwe.  ("It is indeed very hard to translate haiku into our Western languages. I even think that we have to resign ourselves to the idea that it is impossible to translate them.") 

No cóż, kiedy Japończycy czytają lub widzą chińskie ideogramy, odbierają wizualne obrazy, a ich wymowa już wyraża pewne uczucia. Toteż kiedy przychodzi do tłumaczenia japońskich haiku, każdy tłumacz usiłując wnieść swobodny, otwarty nastrój wyrażony klasyczną japońszczyzną...wchodzi w rolę Syzyfa...

Dobranoc.